Informacja o wdrożeniu dyrektywy z Marrakeszu
Sejmowa Komisja Kultury i Środków Przekazu zajmuje się od 23 października 2018 r. rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o ochronie baz danych, której celem jest wdrożenie dyrektywy 2017/1564, zwanej także „dyrektywą Marrakesz”. Po II czytaniu, które odbyło się 21 listopada br., projekt ustawy wrócił do komisji, która przyjęła wszystkie poprawki. Obecnie ustawa czeka na III. czytanie, jednak nie jest ono uwzględnione w porządku obrad najbliższego – 73. posiedzenia Sejmu RP, tj. w dniach 5, 6, 7 grudnia br. Przyjęte poprawki mają charakter formalny, nie merytoryczny.
Ustawa ma zagwarantować większą dostępność do treści osobom niewidomym oraz osobom z innymi dysfunkcjami uniemożliwiającymi lub utrudniającymi normalne czytanie. Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Wdrożenie tej dyrektywy ma polegać na wprowadzeniu w tym zakresie jednolitego, obowiązkowego wyjątku od praw autorskich i praw pokrewnych, ułatwiającego wykonywanie kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym oraz transgraniczną wymianę formatów”. Polska Izba Książki podkreślała podczas konsultacji projektu o zmianie ustawy, że wprowadzenie nowych regulacji może uderzyć w interesy wydawców, wskazując na poszczególne niepokojące rozwiązania.
Wraz z wprowadzeniem tego aktu zmieni się w pewnym zakresie brzmienie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Pojawią się w niej definicje: beneficjenta, upoważnionego podmiotu oraz kopii utworu w dostępnym formacie. Szczególny niepokój wzbudza jeden z punktów definicji beneficjenta: osoba z ograniczoną zdolnością postrzegania lub czytania, która w związku z tym nie jest w stanie czytać utworów wyrażonych słowem pisanym w zasadniczo takim samym stopniu, jak osoba bez takiej dysfunkcji. Należy domniemywać, że pod postacią „ograniczonej zdolności postrzegania lub czytania” będą kryły się także takie dysfunkcje jak ADHD czy dysleksja (w samym roku szkolnym 2016/2017 w specjalnych szkołach podstawowych uczyło się 24 298 uczniów, a uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w klasie ogólnodostępnej w szkole podstawowej było 31 555*). Mimo że w uzasadnieniu wskazano, iż chodzi tu o „faktyczną niepełnosprawność” – dysleksja nie posiada definicji legalnej, a z kolei definicja niepełnosprawności jest nie wystarczająco ostra, by ją wykluczyć, wziąwszy pod uwagę nowe przepisy prawa autorskiego. Zgodnie z treścią procedowanej ustawy, żeby móc korzystać z praw przysługujących beneficjentom będzie wystarczyło uprawdopodobnienie istnienia okoliczności włączających daną osobę w krąg beneficjentów „w szczególności przez oświadczenie w formie pisemnej lub dokumentowej, przedłożenie zaświadczenia lekarskiego, orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności”. Abstrahując od, i tak już szerokiego wachlarza możliwości, zapewnienia o swoim stanie zdrowia potencjalnych beneficjentów ustawy, należy zwrócić uwagę na sformułowanie „w szczególności”, które wprowadza tzw. katalog otwarty tychże możliwości. W praktyce oznacza to, że także inne działania, niewskazane w ustawie, będą mogły służyć potwierdzeniu stanu potencjalnego beneficjenta.
Kolejną definicją, którą wprowadzi procedowana ustawa, jest definicja upoważnionego podmiotu, w brzmieniu: jednostka sektora finansów publicznych, instytucja oświatowa, uczelnia lub niedziałająca w celu osiągnięcia zysku organizacja prowadząca działalność pożytku publicznego, która w ramach swoich statutowych zadań prowadzi działania na rzecz beneficjentów w zakresie edukacji, szkoleń, czytania adaptacyjnego lub dostępu do informacji. Nie wzięto pod uwagę sugestii PIK o zawężeniu kręgu podmiotów – ustawa najpewniej nada podmiotom takim jak „jednostka sektora finansów publicznych” czy „organizacja prowadząca działalność pożytku publicznego” uprawnienia do kopiowania utworów i rozpowszechniania ich wśród beneficjentów. Natomiast kopią utworu w dostępnym formacie będzie kopia „powstała w wyniku działania niezbędnego w celu zapewnienia beneficjentowi równie skutecznego i wygodnego dostępu do utworu jak ten, z którego korzysta osoba bez dysfunkcji”. Co w praktyce może oznaczać, że – np. organizacje pozarządowe, których statutowym celem jest edukacja osób z dysleksją, będzie mogła „rozpowszechniać kopie utworów w dostępnych formatach, sporządzone samodzielnie lub otrzymane od innego upoważnionego podmiotu, wśród beneficjentów oraz upoważnionych podmiotów”.
Oficjalne stanowisko Izby wobec projektu zmian ustawy w załączeniu.
Komunikat sporządziła: Patrycja Blindow, doradca PIK ws. prawnych, 26.11.2018 r.
* Dane pochodzą z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego: „Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2016/2017”. Link: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5488/1/12/1/oswiata_i_wychowanie_w_roku_szkolnym_2016-2017.pdf
do pobrania opinia prawna: tutaj.